“Ook de Nederlandse bevolking roept de overheid op in te grijpen, zoals de massale Rode Lijn demonstraties illustreren. (…) Men kan niet maar toe blijven kijken.”
(Mr. Meevis.)
Via een kort geding, dat op 13 juni bij de rechtbank in Amsterdam begon, wilde fiscalist en juridisch adviseur Karim Aachboun, via zijn advocaat mr. Meevis, de Nederlandse Staat, demissionair premier Dick Schoof en demissionair kamerlid en VVD-partijleider Dilan Yesilgöz vorderen drie supermarktketens ertoe te bewegen geen Israëlische producten meer te verkopen, zolang de humanitaire crisis in Gaza voortduurt. De gedachte achter de vordering leek te zijn dat een land alleen in EU-verband officiële sancties kan worden opgelegd, maar dat een boycot via supermarktketens relatief eenvoudig op nationaal niveau realiseerbaar is.
De zitting liep iets anders dan verwacht en werd in twee delen opgesplitst. In het eerste deel – het incident, zoals rechter Voorst Vader het noemde – moest eerst bepaald worden of de rechtbank van Amsterdam bevoegd was om het kort geding te behandelen en of een kamerlid wel dezelfde positie had als de Nederlandse Staat en de premier waardoor de zaken gezamenlijk behandeld konden worden.
Aachboun had Amsterdam als locatie gekozen, omdat het de woonplaats is van Dilan Yesilgöz. Meevis voerde aan dat Yesligöz bij het afleggen van haar eed trouw gezworen heeft aan de grondwet en aan internationale verdragen en zich dus moet houden aan wat daarin is vastgelegd met betrekking tot het verlenen van humanitaire hulp. Verder speelt zij een grote rol speelt bij de besluitvorming in Nederland: “Haar input leidt tot handelen”, aldus Meevis. De positie van de lijsttrekker van de grootste partij van Nederland is weliswaar anders dan die van Schoof en de Staat, maar die is door haar grote invloed, ook als privépersoon, daarmee ook vergelijkbaar. De relatieve macht van Yesilgöz is bovendien verder toegenomen, sinds het Kabinet demissionair is, wat ook te zien is aan haar aanwezigheid in de media. Daardoor is Yesilgöz is ook in een betere positie om met supermarktketens te onderhandelen, dan de meeste andere Kamerleden. Meevis achtte het daarom gerechtvaardigd het kort geding in Amsterdam te voeren en de gedaagden in dezelfde zaak tot actie te vorderen.
Pels Rijcken advocate Möhring en advocate Van Apseren, die de Nederlandse Staat en Schoof vertegenwoordigden, waren het op beide punten oneens. Möhring stelde dat de “gedaagden een eigen kader en positie” hadden en dat appellanten niet zomaar “willekeurig” Kamerleden aan een zaak kunnen toevoegen om de zaak “uit het eigen arrondissement te trekken”. Het kort geding hoorde door de rechtbank Den Haag behandeld te worden, omdat de Nederlandse Staat in die stad zetelt, zei de landsadvocate.
Tien minuten na de start schorste de rechter de zitting om zich te beraden. Weer wat minuten later sprak Voorst Vader (de rechter die in januari 2024 het nieuws haalde met zijn oordeel dat door wijlen journalist Peter de Vries opgenomen gesprekken niet door het AD en andere DPG-media gepubliceerd mochten worden) zijn besluit uit. Weliswaar had Yesilgöz als voorzitter van haar partij grote invloed, het was “nog geen reden om [bij het kort geding tegen Schoof en de Nederlandse Staat] aan te haken”. Het “arbitrair [omgaan] met relatieve competentie kon niet de strekking zijn van artikel 107,” aldus Voorst Vader. Hij verwees het kort geding tegen de Nederlandse Staat en Schoof naar Den Haag. De zaak tegen Yesilgöz zou ter plekke, in Amsterdam, van start gaan en de landsadvocaten konden dus weer naar huis, aldus de rechter.
Möhring, Van Asperen en hun meegereisde collega’s pakten hun spullen en verlieten de zaal, waarna het pas goed tot het publiek doordrong dat er geen advocaat voor Yesilgöz achter was gebleven. Zelf was ze niet aanwezig (hetzelfde gold voor Aachboun). Haar verweer bestond daardoor uitsluitend uit het korte verweerschrift, dat Aachboun diezelfde ochtend op X gepubliceerd had. Daarin beriep de voormalige minister van Justitie zich op de parlementaire onschendbaarheid. Die onschendbaarheid betreft echter gerechtelijke vervolging voor uitingen die zij mondeling of schriftelijk in de Tweede Kamer doet. In dit kort geding gaat het echter niet om wat Yesilgöz “in de vergadering” zou hebben gezegd of geschreven en ze wordt ook niet vervolgd. “Aachboun spreekt Yesilgöz uitsluitend aan op haar afgelegde ambtseed, waarbij zij trouw heeft gezworen aan de Grondwet, waaronder dus de internationaalrechtelijke verplichtingen uit het humanitaire oorlogsrecht. Het vorderen van het aangaan van een gesprek met het management van de supermarktketens, zegt dus niets over de parlementaire onschendbaarheid,” aldus Aachboun.
Artikel 71 Grondwet.
De zitting zette zich als tweegesprek tussen Meevis en de rechter voort en de advocaat opende zijn pleidooi door het spoedeisende belang toe te lichten: Aachboun vertegenwoordigt een Palestijn uit Khan Younis in de Gaza-strook, waar grote zorgen over hongersnood zijn. “Als Nederland geen humanitaire hulp biedt, dan schendt zij daarmee bovendien het oorlogsrecht,” voegde hij toe.
Niet alleen zijn cliënt, zei Meevis, maar ook de Nederlandse bevolking vraagt om een reactie van de overheid, zoals blijkt uit de “Wij trekken de Rode Lijn” demonstratie van 18 mei, met een opkomst van 100.000 mensen (waaronder Aachboun), en uit het feit dat de volgende massale demonstratie al een maand later plaatsvindt.
“Geen humanitaire hulp aan Gaza sturen, omdat die toch niet door de Israëlische blokkade zou komen, mag voor de regering geen reden zijn om niet iets anders te doen.”
(Mr. Meevis)
Meevis schetste vervolgens kort de aanloop naar de humanitaire crisis en het kerend tij, beginnend met de erkenning van Israël door Nederland in 1950. Die erkenning betrof het grondgebied binnen de ‘Green Line’, maar Israël bezette in de loop der tijd steeds meer Palestijnse gebieden, waaronder de Westelijke Jordaanoever. Deze bezettingen worden de Nederland als illegaal beschouwd.
Het Internationaal Gerechtshof (ICJ) droeg Israël in januari en maart van 2024 op maatregelen te nemen om de humanitaire situatie in Gaza te verbeteren en op 21 november 2024 vaardigde het Internationaal Strafhof (ICC) een internationaal strafbevel uit tegen de Israëlische premier Benjamin Netanyahu en voormalige minister van Defensie, Yoav Gallant, omdat zij het oorlogsrecht zouden hebben geschonden. Nederland heeft aangegeven beide heren te zullen arresteren als zij zich op Nederlands grondgebied zouden begeven.
https://www.icc-cpi.int/defendant/netanyahu
De Nederlandse regering is momenteel demissionair, vervolgde Meevis, en mag officieel alleen lopende en geen controversiële zaken behandelen maar juist nu is ingrijpen nodig. “Dat hulpgoederen de blokkades niet doorkomen, ontheft de regering niet van de verplichting iets te doen.”
Dat ‘iets’, zo vordert zijn cliënt Aachboun, is het aangaan van een gesprek door de gedaagden met drie supermarktketens, om die tot het boycotten van Israëlische producten aan te sporen, “wegens ernstige schending van het internationale humanitaire oorlogsrecht jegens de Palestijnse bevolking.” Zo’n boycot, schrijft Aachboun “is een drukmiddel om de Israëlische regering te doen laten bewegen om alsnog humanitaire hulp voor Gaza toe te laten.”
Zo’n initiatief “zegt niets over beleidsvrijheid en kleur – de beleidsvrijheid van de regering is sowieso al ingeperkt door de demissionaire status, vervolgde Meevis. Het instellen van een onderzoek [zoals het de door het Europees parlement aangekondigde ‘opnieuw bekijken’ van handelsovereenkomsten met Israël, red.] is niet spoedeisend genoeg. Vandaar ook dit kort geding, een bodemprocedure is nu niet opportuun”.
De rechter wilde weten op welke grond Yesligöz opgedragen kon worden met supermarktketens te onderhandelen. Een kamerlid moet immers handelen zonder last. Meevis antwoordde dat het vreemd zou zijn als de eed “een wassen neus” zou blijken te zijn.
Voorst Vader achtte artikelen 93 en 94 uit de grondwet relevant voor het kort geding, maar vroeg welk internationale gerechtelijke bepalingen voorschrijven dat er met supermarktketens moet worden gesproken. Meevis antwoordde dat niet voorgeschreven wordt wat de handeling zou moeten zijn, maar wel zwart op wit staat de plicht te handelen. Men kan “niet maar blijven toekijken.”
De rechter zei de behoefte aan handelen te begrijpen, maar zocht naar een verdragsbepaling die geschonden zou worden door het niet in gesprek gaan. Als voorbeeld noemde hij het wapenleveringsverdrag, waarbij het EU-standpunt is dat dat een verplichting met zich meebrengt. [Bij de zaak van de F35 onderdelen, bijvoorbeeld, oordeelde de rechter dat de vergunning op basis waarvan Nederland de onderdelen aan Israël leverde, indruiste tegen internationale verdragen met betrekking tot wapenexport. Op die grond konden de leveringen verboden worden, red.]
Meevis noemde het tegengaan van de voedseltransporten door Israël, maar de rechter stelde dat Israël in dit geding geen partij is. Er was een “stap nodig is” om te vorderen dat Yesligöz moet handelen. De advocaat bekende dat hij geen relevant artikel voorhanden had en beaamde dat het niet aan de rechter was om te bepalen of Israël rechtmatig handelt (dat hadden immers het gerechtshof, de ICJ en de ICC al gedaan.)
Nu optreden was echter hoog noodzakelijk en daarin zou Yesilgöz een rol moeten hebben, want als fractievoorzitter en leider van de grootste regeringspartij heeft zij een “groot sturingsvermogen”, zei Meevis afrondend.
De rechter schorste de zitting met de mededeling op 20 juni uitspraak te zullen doen.
