“Dit is een eerste stap, een poging om het tegengaan van ‘transnationale repressie’ van journalisten op gang te brengen,” lichtte WikiLeaks oprichter Julian Assange zijn aanwezigheid bij de Council of Europe (Raad van Europa) op dinsdag 1 oktober toe. Het was de eerste keer dat Assange publiekelijk sprak, sinds zijn officiële vrijlating op 26 juni in Saipan. Het voorstel werd in de ochtend van 2 oktober, in aanwezigheid van Julian Assange, aangenomen.
Voorstel ter bescherming van een vrije pers
Aanleiding voor de uitnodiging was een voorstel van het Committee on Legal Affairs and Human Rights – ingezet door de IJslandse rapporteur voor politieke gevangenen, Thorhildur Sunna Ævarsdóttir – om bijvoorbeeld zowel het Verenigd Koninkrijk als de Verenigde Staten te bewegen respectievelijk hun Extradition Act en Espionage Act te wijzigen. Beide wetten werden ter onderbouwing van het Amerikaanse uitleveringsverzoek tegen Assange ingezet, waardoor journalisten steeds huiveriger worden om over overheidsmisdrijven te rapporteren.
Voorgesteld is de wetten zo aan te passen, dat ze geen grond meer kunnen bieden voor het vervolgen en uitleveren van journalisten, uitgevers en klokkenluiders die overheidsmisdrijven openbaar maken en daarmee het algemeen belang dienen. De aanpassingen zullen ook de tomeloosheid van oveheidsmisdrijven kunnen voorkomen.
De Britse Extradition Act (de praktische uitwerking van de Extradition Treaty) bevat sinds 2003 niet langer de clausule dat uitlevering van politieke gevangenen uitgesloten is. In de Extradition Treaty staat het nog wel vermeld. Tijdens de rechtszittingen van Assange besteedden de strijdende advocaten dan ook veel tijd aan het beargumenteren van waarom de uitzondering dan ook wel of niet op zou moeten gaan voor de Extradition Act.
Voor de Amerikaanse Espionage Act is voorgesteld een zinsnede op te nemen waaruit duidelijk wordt dat de wet alleen geldt voor verdenkingen van bewust kwaadwillende informatiedeling, bijvoorbeeld met een vijandige mogendheid. Ook moet worden toegevoegd dat journalisten, uitgevers en klokkenluiders recht hebben op het mogen voeren van openbaar verweer. (Die mogelijkheid hebben ze nu niet, zelfs de verdedigende advocaat wordt aanwezigheid tijdens de Espionage rechtszittingen ontzegd).
De EU wordt aanbevolen richtlijnen voor het beschermen van journalisten, klokkenluiders en uitgevers op te stellen, omdat het daaraan in de Europese wetgeving en die van diverse EU-lidstaten schort. De website van de Council ofEurope heeft de lijst van bevindingen en voorstellen op haar website gedeeld.
Urgentie
Hoewel Assange nog zeer teruggetrokken leeft en herstellende is van vijf jaren van overwegend geïsoleerde opsluiting in een van de strengst bewaakte gevangenissen in Londen (en meer dan acht jaar anderszins van zijn vrijheid beroofd te zijn geweest), werd hem aangeraden de uitnodiging om over de consequenties van zijn jarenlange vervolging door de Verenigde Staten te spreken te aanvaarden. Hij reisde met zijn hele gezin van Australië naar Strasbourg te reizen en zei in zijn slotwoord dat hij blij was terug te zijn. Voordat hij vervolgd werd, in Parijs woonde en een bezoek bracht aan het Verenigd Koninkrijk. Het was de laatste keer dat hij op Frans grondgebied was.
Assange constateerde dat de censuur en juridische onaantastbaarheid van overheidsorganisaties in westerse landen sinds zijn gevangenneming in april 2019, drastisch is toegenomen. Het omgekeerde lijkt voor de publieke verontwaardiging te gelden. De onthullingen van oorlogsmisdaden die WikiLeaks in 2010–2017 publiceerde, leidden toen tot ophef en heftig publiek debat. Nu echter, merkt hij op, rapporteert de reguliere media nauwelijks over de verschrikkingen in bijvoorbeeld Gaza en Oekraïne, hoewel die wel bekend zijn. Het aantal journalisten dat wordt gedood en vervolgd is ongekend hoog, maar de getallen lijken in een mist van onderraportage te verdwijnen.
Schuldig aan het plegen van journalistiek
De enige journalist die ooit op basis van de uit 1917 stammende Espionage Act vervolgd werd, kwam in juni vrij door met de Amerikaanse overheid te schikken. Van de achttien oorspronkelijke aantijgingen, bekende hij schuld ten aanzien van één: ‘het vragen om en ontvangen en publiceren van geclassificeerde informatie’ – activiteiten die deel uitmaken van het repertoire van iedere goede onderzoeksjournalist: “Ik ben niet vrij omdat het systeem werkt, ik ben vrij omdat ik schuld bekend heb aan het bedrijven van journalistiek.”
Hoewel de Australiër met zijn schuldbekentenis theoretisch onderschreef dat journalistiek als spionage opgevat kan worden, zei hij in juni, ten overstaan van de schikkingsrechter in Saipan dat het altijd zijn veronderstelling was geweest dat de drie genoemde ‘misdrijven’ onderdeel van het journalistieke metier vormden en dat Amerika’s First Amendment en de Espionage Act elkaar kennelijk tegenspreken.
Pogingen de schade van de schikking op te heffen
Het schikkingsvoorstel accepteerde Assange op aandringen van dierbaren in zijn omgeving. Hoe zeer hij ook vrij wilde zijn, zelf was hij bezorgd over de implicaties van het voorstel en over het oordeel van zijn supporters, aldus een vertrouweling van de uitgever. Het lijkt dan ook aannemelijk dat Assange het precedent dat hij met zijn schikking gecreëerd heeft, ongedaan wil maken.
Parallel aan de Councils Espionage Act hervormingsinitiatief, voert Assanges broer, Gabriel Shipton, campagne in de Verenigde Staten om het congressionele draagvlak voor een ‘pardon’ door ofwel de in januari 2025 afzwaaiende Biden, danwel de aantredende president(e) te vergroten. Assange moet af van zijn strafblad en de voorwaarden van de ‘plea deal’ laten niet toe dat hij geld verdient aan de ‘begane misdrijven’. Hij kan bijvoorbeeld geen autobiografie of memoires van zijn gevangenistijd verkopen. Evenmin mag hij de Verenigde Staten voor de rechter te dagen, al of niet voor compensatie. Het indienen van Woo-verzoeken (FOIA requests) om de achtergronden van zijn eigen vervolging boven tafel te krijgen, is ook niet toegestaan volgens de schikkingsvoorwaarden.
Met de kennis van nu…
Gevraagd naar wat hij, terugkijkend, nu anders zou doen, antwoordde Assange dat hij te veel op de formulering van wetten heeft vertrouwd en zich niet gerealiseerd had dat die wetten zeer rekbaar en creatief door rechters en advocaten konden worden toegepast. Ook zou hij mogelijk andere mediapartners hebben gekozen. Daarbij doelde hij op het Engelse dagblad de Guardian, dat door het prijsgeven van een WikiLeaks wachtwoord, het publiceren van een ongeautoriseerde biografie en een jarenlange smeercampagne Assange zeer geschaad heeft.
Timing
Niet alle door Commissieleden gestelde vragen werden beantwoord. Na zich bijna anderhalf uur verbaal (en zichtbaar) ingespannen te hebben, vroeg hij zijn WikiLeaks-collega Kristinn Hrafnsson het over te nemen. Voor voorzitter Richard Keen, was het een signaal de bijeenkomst te beëindigen en Assange de gelegenheid te bieden zich weer terug te trekken.
Nabesprekend, suggereerden enkele aanwezigen dat het publieke optreden misschien te vroeg was. Gevraagd naar zijn eigen herstel antwoordde de voormalige Britse diplomaat Craig Murray dat hij een maand nodig had gehad om van mijn vier maanden durende gevangenschap in isolatie bij te komen. (Murray werd in 2021 vastgezet vanwege het publiceren van informatie die ‘anderen in gevaar zou brengen’, terwijl die informatie ook door de reguliere media was vrijgegeven.) Omgerekend naar de jarenlange isolatie van Assange – waaronder ook de laatste twee jaar in de Ecuadoraanse ambassade – zou deze dan bijna twee jaar nodig hebben om te herstellen.
Momenteel probeert Assange, naar eigen zeggen, te analyseren wat de staat is waarin de wereld zich verkeert. Er is in zijn beleving veel veranderd in de jaren dat hij zijn locatie niet verlaten kon. Het (ontbrekende) geluid van elektrische auto’s en zelf-scan toonbanken ervaart hij als “creepy. De opmars van AI baart hem grote zorgen, omdat de technologie het onderscheid tussen oorlog en moord heeft opgeheven. Hij verwees naar de aanslagen van Israël in Gaza, die nu voor een groot deel door AI ondersteund of gestuurd worden.
Journalisten moeten blijven rapporteren, ook over zaken die hun werkgever niet welgevallig vindt, waarschuwde Assange en hij riep de aanwezige journalisten op elkaar te steunen. Hij onderkent dat er een verschil is tussen journalisten en activisten; journalisten moeten vooral feitelijk en accuraat zijn. Journalisten zijn echter wel activisten in de zin dat ze voor de waarheid vechten, aldus Assange: “voor de mogelijkheid de waarheid met anderen te delen.”
De toespraak van Assange is gepubliceerd door Consortium News en is te bekijken op het kanaal van de Council of Europe en (zonder reclame) op die van Potkaars.